Da la Lessinia Centrale (VR)

Al tenpo de l’andema

El tenpo de l’andema l’éra ’n tenpo senpre belo par i contadini.

Póchi dì fà, me son fermà davanti a ’n vigneto e i éra drìo tirar zo l’ua con na màchina. Me son messo a goardar e con na serta curiosità ò ’isto ’n po’ come funziona el sistema! No’ digo se l’è mèjo o se l’è pèjo de na òlta, coando tiràimo zo l’ua a man e rigorosamente con atension. Mi, ne l’ano del ’59, ghéa coatòrdese ani e laoràa ne i canpi de casa mia. Verso la fine de setenbre è rivà ’n omo da me bupà a domandarghe se el me mandàa a tirar zo ua da lu. La risposta de me bupà l’è stà: “Sì, ma par sincoe dì, da luni a vèndri, parché sabo che ’èn taco andemar anca mi.”
Al luni de matina al primo ciaro, s’éra za a Gressana a tirar zo ua da ’n serto Luigi Formenti. Subito, ’sto omo el m’à domandà se son bon de catar fóra l’ua da recioto, mi go risposto de sì, ma lu, mia contento, l’à volù che ghe spiega come fao. Alora go risposto: “Cato fóra i arsimi che ga i grani ciari, che i sia sani, che i sia possibilmente al sol e che no’ i sia de na sorte sola de ua. Ghe vol de pi corvina, dopo calche arsimo de rondinela, de gargànega, se la ghè, de molinara, de corvinón e…”
A ’sto punto l’omo el me dise: “Va ben, va ben, ò capìo che anca se te si ’n braco, te sè far el to laoro. Va’ con coela butela là che ga le tresse fate sù nel crùcolo. Metì zo l’ua a pian, na fila sola par ogni plotò, par ’ncó, parché coesta la vendo, doman la metì ne le cassete, senpre apian, che no’ la se còssa, e le cassete le fè coasi piene e dopo l’ua la metén su le arele.”
Cossì par sincoe dì ò catà fóra ua da recioto, insieme a na butela, che l’éra bela assè e che la se sposàa du mesi dopo: cossita la me diséa. Coel’omo lì el ghéa de coele pèrgole alte, parché a casa sua i éra tuti grandi. Se a tirar zo ua l’è belo, lì l’è stà belo assè, anca ’n po’ fadigoso. Al vèndri de sera ò saludà tuti e no’ ghe son pi ’ndà. Al sabo ò scominsià andemar a casa mia e anca a casa mia, mi, davanti de tuti par catar fóra l’ua da recioto. Con la difarensa che lì, mi ero solo e no’ gavéa nessuna butela che me faséa conpagnìa.
Coel’ano lì l’ua l’éra bela assè, e mi ò senpre tirà zo ua da recioto. A casa mia l’émo vendùa coasi tuta coela speciale ua, che tiràa zo senpre mi; se coéi dedrìo i éra arente, me bupà, ogni tanto el vegnéa a jutarme. Coando a casa mia émo fenìo, son nà na setimana a Paarana, (Pavarana) senpre a tirar zo ua. Paarana, l’è na contrà che ghè pi ’n su verso Sago e là l’ua l’éra pi ’ndrìo. Lì par na setimana ò tirà zo ua, cossì come che la vegnéa. Lì, s’érimo ’n tri-coatro che andemàimo, le parone i éra le contesse Ruffoni e noantri seitàimo a cantar. Lì, l’ua no’ l’éra da recioto, l’éra pi n’ua da vin picolo.

L’ua pi bela se la metéa su le arele.

Da le nostre parte, i vini i ghéa vari nomi. Adesso ghè nomi lighè a zone de tera, a posti strani, a contrè storiche o a valade come la Valpolesela o la Valpantena, o paesi come Soave o Bardolin o Custoza o Lugana e via discorendo. Na òlta, ghéimo: la graspìa, el vin picolo, el torcolà, el mèso vin, el vin da vassèl, el vin bon, el recioto, coel bianco e calchedun faséa el tocài, el vin santo, coel che te pol dir messa! Dopo ghéra ci ghéa el vin maraschin, fato con le marasche e, el maraschin, a mi el me piaséa tanto. A casa mia ghéimo el posto par far trenta quintài de vin e a far trenta quintài de vin a coel tenpo là, e con coéi atressi che ghéimo, ghéra da laorar assè!
L’ua la mostàimo tuta con i pié e sicome la cània l’éra bassa e, el vetràl, coel’atresso che servéa par perstar l’ua, l’éra sóra la brenta e cossì restàa poco spassio e de consegoensa, mostàa l’ua i buteleti, parché i éra pìcoli e i ghe staséa sensa sbàtare la testa nel vòlto de la cània. A traasàr el vin, l’éra na facenda scòmoda: col cansirél de rame, bisognava da la brenta udarlo ne la lóra, na specie de tortór e coesto el le faséa nar nel vedoto o ne la bota.
Coando se traasàa, la fenéa senpre ’n te na pìcola festa, parché i òmeni i passàa a tastar e a comentar el vin e cossì l’éra par tuta la contrà. A la fine, giràa na serta alegrìa. Na òlta, el tenpo de l’andema, l’éra sensa dubio el mèjo tenpo de l’ano par i contadini! Da le nostre parte, ghéra la tradission, che coando se tastàa el vin nóo, par l’ocasion se magnàa le castagne. A casa mia, ma anca ne le altre fameje, coela sera lì, no’ se faséa la polenta. Coasi senpre me mama la ’npastàa na fogassa, ’n po’ pi bona del pan e magnàimo na bela feta de sta torta e dopo se magnàa castagne e i òmeni i beéa el vin nóo e i li valutàa. Tante òlte vegnéa ’n casa i òmeni de la contrà par tastarlo e far i comenti: “Coesto l’è pi bon de coel del Valerio e de quel de l’Albo, o del Milio o del Vitorio!” A la fine i diséa senpre: “Par ’sta primaéra el sarà on bon goto de vin!” Par noantri buteleti ghéra rigorosamente la graspìa, e a dir la verità con le castagne l’éra bona assè!
A Lumiago, la me contrà, l’éra ’n posto bon par el vin! Cossì i diséa i òmeni. Ma, i òmeni i diséa anca che ’l posto mèjo de tuti l’è Romagnan, el paese che confina con Lumiago, che l’è contrà de Sago. E i òmeni, i diséa anca, che a Romagnan i à ’nventà el recioto. El vin bon e conossù ’n tuto el mondo e che a vènderlo nel mondo ghe pensàa Bertani, el paron de le cantine che ghéra e che ghè a Gressana. Coesti, i éra i discorsi che se sentéa al tenpo de l’andema, coando se tastàa el vin nóo con le castagne e con tanta ’ója de far ’n po’ de festa!

[torna sopra]