Da la Lessinia Centrale (VR)

Cargar montagna

’N bel colpo de ocio su i pascoli de la Lessinia.

Le bestie iè le regine de i alti pascoli.

… e le ga anca ’l bagno, ’ste bele vache!

“I ultimi diese dì de majo, se carga la montagna.”
Coesti i éra e iè i discorsi che se sentéa na òlta e che se sènte anca a i nostri tenpi. Cargar la montagna, voléa e vol dir, menar le bestie, coasi senpre vache o manze, a pascolar su l’Alta Lessinia. Là ne i grandi pascoli, fra le malghe, baiti e pósse, là a na spana dal cel. Adesso, a i nostri tenpi, no’ l’è na fadiga tremenda, come na òlta, ghè i camion fati aposta par menar i animài, tante bestie, coanto iè grandi ’sti camioni. Da le contrè che ghè zo a le Basse o da le stale che ghè anca ’pena soto Verona, i fa ’rivar le bestie ne i pascoli alti. Ogni pascolo ’l ga la portà de ’n serto nùmaro de bestie, nùmaro fato da coanti canpi de pascolo ghè.
A i nostri tenpi, le cose le s’à messo ben, parché coasi tute le malghe i passa a tor sù ’l late, i caseifici con i camion adati, con cisterne, rafredè a l’ocorensa, Solo poche iè le malghe che iè atressè par far ’l formajo, far ’l boter e dopo tratarlo come se deve ’l formajo, l’ormài famoso “Monte Veronese.”
Adesso pi o manco l’è cossì, ma na òlta, fin a i ani Sessanta, l’éra tuta ’n’altra cosa. Coéi da le Basse, che i menàa le bestie su par la Lessinia, ghe chegnéa far caminar le bestie, parché ghe se fesse le onge dure, e cossì ié pascolàa de coà e de là e ié faséa caminar, tacando na ventina de dì prima de partir. Dopo i preparàa i atressi da far: ’l formajo, ’l boter, i cani par la goardia e tuti i altri atressi che ghe voléa par nar ’n montagna con le bestie. Tuta la strada i le faséa a pié. Davanti i ghe metéa le vache pi vece, parché coeste le conosséa le strade, strade che tante òlte i éra poco pi de ’n senter; da le parte de le bestie i cani che i ghéa ’l so bel da far, parché no’ le nesse ’n dano, dato che adrìo a la strada ghéra canpi coltivè. A la fine de la colona o del gropo, se vedéa senpre uno o du cari o carete tirè da i bo; insima ghéra: coerte, ramine, soghe, sésti pieni de roba da magnar, minestri, méscole, parói, stagnè, paroloti e sento altre robe.
Coando mi éra en buteleto e la contrà de Lumiago, ’ndó staséa mi, l’éra adrìo a la strada, coando passàa ’ste bestie, i ciapàa tua la strada e se par caso i ’ncontràa coalche màchina o coalche caro, del mulinar o altri del genare, i chegnéa fermarse ’ndó i catàa ’l posto e spetar che passa tuta la mandria. Noantri buteleti se metéimo da le parte de la colona e vedéimo passar la “Transumansa”, cossì ’l n’à dito ’l maestro. Coel dì la passàa, ’sta “Transumansa”, da Sago (Azzago) ’n tenpo de scola e l’à volù che ’ndéssimo tuti a vardar, e dopo ’l n’à spiegà de le cose, che noantri fiói de contadini le savéimo za. A Gressana, ghè na vecia ceseta: l’è la ceseta de san Micheleto, e la tradisson la dise che lì se fermàa le bestie, le mandrie coando le naséa o le tornàa da la “Transumansa”. E, san Michele Arcangelo, l’è, cossì i dise, ’l protetor de le bestie e de i malgari, e ghè del vèro, parché su in alto, a Cesanóa, ’ndó scomissia i pascoli, ghè ’n’altra ceseta de san Michele Arcangelo, là a la località Maregge. La vita de i malgari, coéi de na òlta, l’éra dura assè: par coatro mesi i éra coasi de i eremiti. I vivéa là ne le malghe, i faséa ’l formajo; passàa sì i marcanti o vegnéa i parenti ogni tanto, ma par lori la vita l’éra là. I éra òmeni, boni de far tuto, e da soli; fra na malga e l’altra, ghè coasi senpre ’n montesel o na valeta, ma, anca de catarse con altri, ghe voléa del tenpo e tenpo lori i ghe n’éa senpre poco. Se ghéra de le fameje grosse, alora magari i éra ’n du, e alora la vita l’éra manco dura.
Mi, ne la me vita, ò conossùo diversi malgari che, sì, i se lamentàa del laoro del malgaro, ma parlàndoghe ’nsieme, me faséa l’idea che no’ ghe despiasesse pi de tanto, parché: “’N fondo ’n fondo” ’l m’à dito na òlta uno, “vìvare là par coatro mési ’n mèso a la natura, anca s’a te ghè da laorar tanto, l’è na cosa bela!” Mi alora go risposto:
“L’è come ’l mal de l’Africa, che, na òlta ’ndà là, anca se l’è dura, no’ te vedi l’ora de tornarghe!” La so risposta l’è stà:
“La pol èssare vera la storia!” ’l m’à risposto contento.
Coando mi ghéa i fiói pìcoli, su i sincoe ani, ò volù nar e star tuto ’l dì ’n te na malga; conossèa ben ’l malgaro. Dopo ’n po’ che s’éra là i buteleti i à scomissià a girar de coà e de là e par lori l’è stà na gran festa. Me mojer l’à fato da magnar par tuti e émo magnà e se la s’émo contà, ghemo dato na man a far ’l formajo e l’è stà na cosa bela assé, sia par la me fameja che par ’l malgaro. I me fiói adesso i se le ricorda ’ncora de coel bel dì là.

[torna sopra]