Da la Lessinia Centrale (VR)

La festa del formento

La festa del formento de na olta...

Ne la contrà de Lumiago, ’ndó son nato mi, fin ai ani Sessanta, se somenàa ’l formento ne i campeti che gh’éra ne le nostre tere. ’L primo dì che se meréa (mieteva) ’l formento, ogni fameja a la séra la faséa ’n po’ de festa. L’éra ’na tradission. La festa l’éra ridota a ’na botilia de vin bon, Recioto, e se faséa la supa col pan rento al vin. Me bupà ’l faséa la supa ne la scudela, ’nvesse noantri buteleti, coei pi grandi, i ne ne daséa mèso bicer e ghe pociàimo rento ’n paneto e coesta l’éra la festa e l’éra ’na tradission de la contrà, che la s’à tramandà da coando la contrà l’è nata.
Lumiago, come contrà, l’è nata nel Milesetesento e trentasete, se ’l capisse da le scrite che gh’éra su i sassi e da coel che gh’è scrito sul piloto che gh’è ’n corte. "Coei che à fato ’sta contrà, i è stè de i Cimbri, Ederle?" "Par che i vegnesse da la Croassia, ma no’ l’è lege scrita... e che i éra pastori de pégore e che ’l primo ’l se ciamesse Francesco e la so dona Eufrosia, e i à fato sta contrà ’n mèso a dó vile: sul dosso verso Cesanóa, gh’è la vila Pavarana e sul dosso verso Verona gh’è la vila Pellegrini. Lumiago l’è sul dosso in meso. Le dó vile le gh’éa tuta la tera mèjo e pi bona, i sgrébani e la tera strassa, coei de le vile, no’ i l’à volùa, cossì sti, Cimbri, i l’à catà sù lori, e su sta tera strassa e i s’à piassè (fermati) lì e lì i à piantà le raise, anca parché ’l par che la sia vera verità che tuti i Ederle che gh’è ’n giro, i è partìi da Lumiago. Lì, gh’éra ’na venéta de acoa, e i s’à fato la fontana, da i sgrébani i à tirà fóra campeti, tuti con marogne e marognete, o con àlsari e alsareti, fasendo busi ’ndó gh’éra tera e portàndola col derlo ’ndó no’ la gh’éra, fasendo busi e ’mpienendo i busi con i sassi preoni (sassi rotondi) che no’ se podéa doprar par far marogne o muri."
Coltivar ’l formento ’n te ’sti campeti, voléa dir, far tuto a man e de consegoensa, la festa, festa del mére, l’era solo par la sicuressa che se magnàa pan par nantro ano e no’ par ’l fato che ridur a casa e sul granar ’l gran, l’era ocasion de far festa. El tempo del mére, l’era proprio al contrario de ’na festa. Con la missóra ’n man e la schéna piegà, se meréa soto ’l sol, dopo se faséa le cóe (covoni) lighè con stròpe de: olmo, sangoenèl, ninsolar, morar o altre. Frósche, che le se lassàa ’ntòrdere. ’Ste frósche, con le fóje fiape, le te faséa vegnér ’na spira... su i brassi e su le gambe sudè. Dopo, le cóe, coasi sempre, chegnéimo portarle fóra dal campo su le spale, e te ’ndàa zo par ’l copin pólvare e paiól de le spighe e te tacàa ’n grata, grata, che no’ ’l fenéa pi. ’Na òlta che le cóe i éra su la scaessagna, se le menàa a casa con i bo su la sgrója e coando i éra a casa se le portàa su la téda, una a la òlta su la schena. Se fenéa sempre a séra tardi. E prima de magnar la polenta, se ’ndàa a lavarse a la fontana, òmeni e buteleti ’nsieme, le dòne, le ghe ’ndàa coando vegnéa stróo, tute ’nsieme.

...la festa del formento de i nostri tenpi...

Ma gh’éimo anca i campi sù sul monte Dóo; là le mace i éra pì grande e pì bele, anca se de tera le ghe n’éa poca, e se podéa ’nar rento nel campo col caro o con la sgrója, ma gh’éra la paura de rebaltar tuto vegnendo zó par la strada, che l’éra ’na stradela "ordenariota"; la gh’éa le caredè fate da i sércoli de fero de le rue, e ne le òlte, le cóe, se no’ i éra ben lighè, le se traséa tute da ’na parte e le rebaltàa ’l caro cargo de formento. Alora i éra de coele tribulade! Bisognàa cargar da nóo e ’n pressia, parché, gh’era i altri che vegnéa e che i gh’éa da passar e coan se fa i laori de corsa te te sporchi ’l dopio e te trìboli ’l triplo. Come coela òlta che émo rebaltà ’l caro pién de cóe e che gh’éra ’l temporal pronto a molar l’acoa e s’érimo ’na fila de cari che vegnéa zo e noantri en rebaltà e à tacà sùbito a pióare, gh’éimo ligà soto al caro ’n coerton, che l’éra ‘na vecia tenda de i militari adatà a coerton. émo fato ’n pressia ’na mota de cóe e émo coèrto a la bona e dopo de corsa s’en nè a casa: par coando érimo a casa, ’l temporal l’éra passà e s’érimo mói neghè come ponsini. Ne s’én cambiè e s’én tornè ’ndrìo, a cargar ’l formento. Me sorela pi granda, l’è vegnùa sù con la spassaora e con el secio a catar su tuti i grani de formento e le spighe, cossì par ’n pochi de dì le galine i éra a posto col magnar. Coando le téde i éra piene, se faséa le pigne de cóe ne la corte e cossì, finché no’ vegnéa la machina a bàtere ’l formento, le galine le faséa sagra.
La spira l’éra stàbile e se pregàa che no’ vegnesse bruti temporài, con tuto coel formento ’n corte. Coando se batéa ’sto benedeto formento, la pólvare l’éra dapartuto, i oci, ghe i éimo rossi e i brassi e le gambe... con de coei sgrafoni da far paura, ma tuto l’era ’na festa! A formento sul granar, se pregàa parché vegnesse ’n bel temporal a lavar zo tuta la pólvare, che gh’éra da i coèrti de le case, a le fóje de le piante. Coela e solo coela, la lavada del temporal, l’éra la vera festa del formento.

[torna sopra]