Da la Lessinia Centrale (VR)

El portegheto

Su ne la corse ’nsima, i butèi vegnéa a filò da tré bele, bele butele…

Lumiago l’è la contrà ’ndó staséa mi da buteleto, l’éra ’n grópo de case destese sul coston de ’n dosso. Ne la contrà ghéra sincoe corte. La corte che ne ’nteressàa a noantri buteleti, l’éra la tèrsa nando ’n sù. Lì, ghéra na fameja sola, e ghéra bupà e fiol e basta. No ghéra né done, né buteleti o bociasse. Lì, ghéra ’n portegheto pìcolo a la sanca, ’n fianco a la porta de casa. Coel buseto che ghéra lì, l’éra par noantri buteleti de tuta la contrà, el posto che pi de tuti i posti ne piaséa nar a zugar o a far coalcossa.
Con la scusa che i du òmeni i éra nel canpo o ’n paese o al marcà, noantri érimo subito là nel portegheto. ’Pena rento subito a drita, ghéra na morsa da marangon. L’éra tacà a ’n bancheto fato de asse grosse e mal tajè, ma l’éra fermo, ben tacà al muro e se podéa bàtarghe ’nsima anca con la massa, se podéa tiràr forte, limàr con la ràspa che ’sto bancheto no ’l se moéa. Tuto ’ntorno al bancheto e tacà soto al pìcolo coerto, infilè de coà e de là, ghéra atressi e atresseti de tute le sorte. Lì subito a diese s-chéi ghéra tré raspe par far i màneghi de: sape, baili, sigure, sigureti, martèi, masse, o par altri laori che capitàa. Postà al muro ghéra el seceto de i ciodi. Infilà fra du legni col sbacio aposta ghéra la fila de trièle e trielini e ’pena pi ’n là, frachè e a la man te podéi tór i triàngoli par darghe la strada a le seghe e a i segoni. Al muro là tacà e ben ’nfilà rento, una ’n te l’altra, ghéra tre peraróle par tirar zo i peri e i fighi, coatro bigarói (cestelli) par tirar zo le sirese e ’pena pì ’n là a la man ghéra i stigagni, le stigagnèle, missarói e missóre, sape, baili e sigure. Tuti postè atorno al muro. ’Nsoma de atressi, uno par uno ghe n’éra dapartuto.
Ma là, coel che a noantri buteleti ne piaséa pi de tuto goardar e de scondon, ma proprio de scondon, i éra i tinbri. Infilè inte ’n filo de fero, ghéra coatro tinbri, da far su i astressi de legno, dopo ’érli scaldè sul fógo, parché su ogni astresso ghèra… el marchio: A.E, Angelo Ederle o E.E., Emilio Ederle, iniziali del bupà o del fiól, e sicome, che coela fameja lì, da senpre el primo fiol che nasséa el ciapàa el nome del nono, e a coela maniera lì, i tinbri i giràa e i tornàa a èssere giusti. El paron, che l’éra el bupà, el ne voléa ben a tuti noantri buteleti, anca, se par caso el ne catàa lì a farse calche zugàtolo, el ne diséa par spaentàne: “Cossa féo chì, birbanti, ghìo mia na corona par dir on rosario?” E se noantri scapàimo, lu el ne fermàa diséndone: “Stè chì che ve conto la storia!” Ma pi che na storia, l’éra ’n fato sucesso su ne l’ùltima corte: cossì el tacàa! E, subito tuti se sentàimo sul sasso che ghéra ’n fianco a la porta de la so casa. E lu, coasi senpre con la stessa storia, coasi coasi, par farne capìr l’inportansa de inparar a parlar ciaro e no ’nvissià. “E coesto l’è… ’n fato vero, sucesso su ne la corte ’nsima!” E la storia la tornàa…

Finché i òmeni i éra a laorar, noantri boce érimo a trapelar nel portegheto…

“Ghéra là, tré bele butele, ma bele, bele assè! Ma tute e tré, le parlàa ’nvissià! E nessuna l’éra bona de catarse el moroso! Parché i butèi i le conosséa e i ghe giràa a le larghe! So mama, tanto l’à fato, che l’è stà bona de far vegner tri butèi foresti a catar ’ste tré so fióle! A la sera, prima che riva i butéi, ’sta pòra dòna, l’à istruìo ben le fióle e la ga dito: – Scolteme ben fióle: coando ven i butèi, voialtre, no’ stè mai parlar, parlo mì e solo mì, voialtre disì solo sì e magagari con la testa. ’Io capìo ben? – Le fióle, le ga dito de sì con la testa. A la sera ven i butèi al filò da le tré bele, bele butele! La mama la fa sentar i butèi a la so drita del fogolar, a la so sanca, la fa sentar le tré bele, bele butele, in meso, la se senta éla. E con i butèi, la ghe diséa, che le fióle, i è bone da ricamar, che i è bone da far da magnar, che i è bone anca con i bo de arar i canpi, e le fiole con la testa le faséa segno de sì, e i butèi i capéa che l’éra tuto vero. Ma è sucesso, che le stèle sul fógo le s’à brusà in meso e da le parte ghéra i monconi. Alora la prima fiola, che ghèra arénte a so mama, la ga dito a la seconda fióla: – Tita tu coel titon lì – e la seconda la ga risposto: – Tita ti che mo ò tità – e la tersa bela, bela butela la ghe dise: – Dito mama tàe ’e bàe babotàe – che tuto coesto avaréa volù dir: – Stissa sù coel stisson lì – Stissa ti che mi ò stissà – L’à dito la mama che tasemo no barbotemo. – A sentìr coesto i tri butèi, con bela maniera i à saludà e i à dito che ghè vegnù in mente che i ga da far on grosso afar e i è nè ’ia.” Dopo, el fenéa senpre disendo: “Parlè senpre pulito, che se se capisse mèjo.”
Par noantri buteleti, l’éra na pachia quel portegheto là! Là, se faséimo i sioloti de primavera con le pòle de fràssino o de castagnar salvégo. Se faséimo i s-ciopeti con i rameti de saugo e i bastoni ricamé e màneghi speciali par parar el sércolo. De inverno se preparàimo le slite par nar su la neve. I caretini con le sfere, quei i faséimo tuto l’ano e i tanburèi par zugar a la bala e le tràpole par ciapar i useleti, ma coeste a mi no’ me piaséa farle.
La cucagna del portegheto con i so sénto e pi astressi, la s’à fenìa coando, nel Sincoantatrì, a la fine de novenbre, a laori de i canpi fenìi, el fiól del paron el s’à maridà. È rivà na bela sposa, e noantri ghéimo vergogna a nar là nel portegheto a trapelar. Ma no’ ghemo messo tanto a catar fóra nantro pòrtego par far inostri tràfici, pi o manco perfeti.

[torna sopra]