Da la Lessinia Centrale (VR)

Pèrgole e marògne

Questa l’è una de le tante marògne che ghéra ne i canpi de la me fameja.

Tute ’ste bele marognete le gavéa piantà la so sacrossanta pèrgola.

Là ne i ani Sincoanta, da le me parte, Valpantena e Lessinia Centrale, i canpi e i canpeti, i éra laorè come i orti dal dì de ’ncó. I canpeti pi pìcoli, noantri i ciamàimo: “macéte”. Tute le nostre proprietà, i éra ’n rìa e cossì da la parte de soto, ogni canpo o macéta la gavéa o l’àlsare o la marògna. L’àlsare, l’éra de tera con l’erba che cresse, le marògne, i éra muri de sassi a séco. Sia i àlsari che le marògne, i éra poco sicuri. Coando ’l pioéa tanto, sia l’uno che l’altra i franàa. Par tegner sù la tera, su l’àlsare e su la marògna se ghe piantàa ’n filar de vigne, e coasi senpre, se faséa la pèrgola, tuta sora la marògna o l’àlsare. ’Ste pèrgole, tute le vegnéa là par aria, scòmode sia da bruscar che da tegner a posto ne i so cài e pi de tuto ghéra coando l’éra ora da andemar. Da le me parte, pèrgole sóra marògne e àlsari, ghe n’éra dapartuto. Ne i canpi de la me fameja, piassè de mèse, i éra pèrgole su marògne, poche su i àlsari.
A i tenpi che mi s’éra ’n buteleto, ghéimo na vecia pèrgola, bruta, mal fata, su na marògna mèsa franà. Longo tuta la pèrgola ghéra piante de siresari, grande, e che le faséa poche sirese. Ne la marògna, là verso la metà, ghéra ’n grosso perar trentosso; coesto, raramente ’l faséa peri, cossì, fra i siresari e ’l perar tuta la tera che ghéra ’ntorno no’ la daséa gnente, parché ghéra massa onbrìe. Alora, me bupà, l’à pensà che l’è mèjo caàr fóra tuto e far na bela macéta da gran, da polenta, patate o sarfójo o da radeci rossi. Cossì ’l diséa:
“Caemo tute le piante, desfemo la marògna, unemo la macià de soto con coela de sóra e femo ’n bel tòco de tera; siresari e vigne, i piantemo da altre parte, ’ndó la tera l’è pi ’n rìa.” Mi, go dito a me bupà:
“Tegnemo almanco ’l perar trentosso!”
Ma me bupà, no ’l voléa sentìrghene, parché ’l diséa:
“Peri no’ se ghe ne tira zo, e là ’n meso ’l disturba!” Ma, mi credo che la pianta ’n coestion, l’àa sentìo i nostri discorsi, cossì a la primavera la s’à cargà de peri, e a setenbre i éra bei che no’ se sa, emo chegnesto pontelar le rame, sinò le se spacàa tute, da tanto che i éra carghe de bei peri trentossi. A peri mauri, me bupà l’à fato vegner ’l negoziante là nel canpo par védare coanto i éra bei ’sti peri. Ghemo tirà zo tuti i peri, l’éra ’n perar grando e è vegnù fóra na mota de peri, ma ghéimo anca altri perari ’n giro. ’L marcante, l’è vegnù col motocaro fin su la scaessagna, ’l sa menà ’ia tuti i peri pi bei; coéi manco bei, i emo portè sul granar, messi zo ben, uno par uno, sul solar ne la paja, come se faséa a coéi tenpi là. Da genar a tuto april, ghemo ’vù su la tola, peri trentossi e el perar, no’ l’è stà cavà. È sta cavà le vigne, i siresari, è sta spianà la marògna, menando fóra dal canpo, co i bo e la careta, tuti i sassi grossi. Al posto de i sassi ghemo menà la tera che ghéra ’n fondo al canpo e emo fato na bela macia, par ’l gran, par le patate, par i radeci rossi, e, là ’n meso, ghéra ’l perar, che ’l paréa ’l paron del canpo. ’L canpo, se ’l vedéa, passando da la strada, e mi ogni òlta che mi ghe daséa ’n’ocià, me paréa de védare uno de la me fameja, ’n fradel, uno de casa!
Calche ano dopo, le cose le à tacà a canbiar, e le pèrgole de i àlsari e coele su le marògne, i è sparìe tute. È nato i vigneti, ’l canpo de i siresari, basta canpeti de polenta, formento, patate, sarfójo o radeci rossi, ma prà dapartuto. Tante marògne i è nè spianè, i àlsari tuti i è sparìi e i colpi de ocio, su par le nostre colinete, i è canbiè, dando na vision tuta nóa. ’L perar trentosso, che ’éimo salvà da morte certa, par na diesina de ani l’è restà vivo, là nel prà, e coalche ano ’l se cargàa de peri. Là, no’ se aràa pi e se segàa fen dapartuto. ’N bruto tenporal, spacàndoghe le rame, ’l ga fato far la fine, che i à fato coasi tuti i perari, sia coéi trentossi, sia i altri.
Da le me parte, ghè ci à rimesso a posto le marògne, parché no’ i vol che vàa a remengo coel che emo catà fato, testimonianse vive de la nostra storia. Riméterle a posto e tegnerle ben, pol èssare ’n caprissio o ’n passatenpo o par sercar de mantegner, almanco ’n poco viva la nostra storia. Ma, ò sentìo anca che chì nel Veronese, ghè de i comuni che i ’ncentiva sia ’l tegner ben le marògne, sia piantar vigne a pèrgola o a filar su ’ste marògne, naturalmente fate de sassi e ne i posti del vin D.O.C.
Ne la me testa ghè ’ncora vivi i tanti ricordi, de coando ’ndàa a ’ndemar da buteleto e tirar zo ua su i àlsari e su le marògne e mi me sentéa ’n omo, parché no’ ghéa paura e me slongàa longo tacàndome a i pali de le pèrgole. E dopo me ricordo de i tanti nìi de useleti che sercàimo e catàimo rento a ’ste marògne, pi o manco ben fate.

[torna sopra]