Da la Lessinia Centrale (VR)

La dherla

Anca con la dherla e seci a spale, la belessa feminile, bela l'è e bela la resta.

Le brae done, a l'inverno, con neve e strade ’ngiassè, le portàa i ovi da le contrade spèrse al paese.

So maestà, ’l pero Trentosso, ’l vole èssare, senpre, portà a spale (dipinto de Annamaria Grisi).

Na canson che i cantàa i butèi coando mi s’éra ’n buteleto, la diséa e la dise ’ncora: “La mia mamma l’è vecchierella e all’alba bella la mi fa levar, la mi mette le secie a spalle e a la fontana la mi fa andar; quando fui stata a metà della strada, un bel giovinotto la ga ’ncontrà.” E la canson la sèita su i so versi. Ma la logica l’éra e l’è che a nar par aqua, se ghe naséa con i seci a la dherla a spale.
Benedeta dherla, coante òlte, l’è stà doprà su le me spale, su le spale de tuti ’n contrà. I buteleti coele pìcole, i grandi con coele grande, ma no’ solo nar par aqua, ma par fruti par i canpi, là ne i bei mési de l’istà e de l’autuno, nar avanti e ’ndrìo con la lissia da la fontana: coesto l’éra par tuto l’ano. Le dherle se le faséa de inverno, ne le stale, fasendo filò, le vegnéa fate con la massima cura. Se ciapàa na pòla de castagnar salvègo, za preparà nel bosco, piegando a mèsa luna la pòla; dopo du ani l’éra perfeta. La vegnéa taja de luna giusta, luna vecia, pelà da la scòrsa e dopo, rassà con arte parché la vègna personalizà, sensa nessun grópo, parché no’ la gàa da far mal, coando l’è cargà su le spale.
Ghéra l’abitudine de domandarghe a la dona, se la naséa ben a laoro finìo. ’Ste dherle, benedete e sante dherle, senpre soto, ne le contrè come Lumiago, la me contrà! Ghéra da nar a la fontana: la dherla a spale; a tirar zo sirese, par i nostri canpeti là tachè ’ia ’n rìa sora le marogne, canpeti streti; portè ’sti fruti su la strada o adiritura fin a casa, ne i sésti colmi e pesanti. E là, se ghéra somenà patate, coando se le caàa, dherla, sésti e portarle su la scaessagna; pomi, peri, ua e se no bastàa i fruti, coando se aràa, a spale la solita minestra; se portàa nel marognon tuti i preóni (sassi grossi) e sassi pìcoli che vegnéa su da la tera. El fruto piassè ’nportante de la nostra tera, ’l péro Trentosso: el vegnéa rigorosamente portà a spale ne i sésti, con la dherla, da coalsiasi distansa i fusse, ’sti benedeti péri.
A casa mia, ma anca i altri de la contrà, se gavéa na dherla bela, magari con calche disegno fato con arte ne i longhi filò, coesta la servéa par coando se ghéa da portar fruti o altro ’n paese e sucedéa senpre ne i mési de setenbre, otobre e novenbre. A ’Sago ghéra trì frutarói, e i fruti pi bei: péri, pomi, nose, nèspole, se uno no ’l ghe n’avéa tanta merce da far ’n viajo, se ghe la portàa a spale, con la dherla bela, tirà a spéjo, parché no’ la ruìna ’l vestito belo de la festa, anca parché, dopo la consegna al frutarol, se ’ndàa a messa. Da la me contrà al paese, ghéra ’n chilometro e mèso de strada; ’sta benedeta dherla la ne preparàa par la messa e la confession, za bei, con la penitenza za fata. De solito i marcanti i pagàa subito, cossì la messa l’éra bela dó òlte: se pregàa Dio, e se pensàa a i soldi che ghèra ’n scarsela.
Coando ne la me fameja, se ’ndàa laorar ne i canpi distanti da casa, le me sorelete le ne portàa da magnar nel canpo con la dherla: da na parte la ramina con la minestra, da l’altra nel sésto, rigorosamente bianco, con le sangoenèle pelè, e rento ghéra i piati, i cuciari, la bòssa de la graspìa, calche paneto ’pena sfornà e ’ncora caldo, ’l tuto ben coèrto da na toaja. Mi, ma anca i altri se spetàa de védare, da distante ’sta benedeta dherla! Pochi i pol capirlo ’l belo che se gustàa, del védare da lontan, ’n magro pranseto, ma senpre ’n pranzo l’éra.
Par le butele, che no’ i éra tanto… disemo benestanti, coando le se maridàa, con la dherla bela, le se portàa la dota a casa del so futuro omo. Mi s’éra ’n boceta, ma me ricordo de ’ér ’isto, na butela e con na so sorela, con du sésti, par ognuna de: ninsói o cissà coss’altro che le portàa ne la dota, ’nte na contrà de là del monte Dóo. Naturalmente, a le done de Lumiago, ghè stà fato védare i ninsói ricamè a man da la futura sposa, par la maravéa de tute le done, vece e zóine de la contrà.
Ma no’ i éra solo l’istà e l’autuno, i du mési signori de le dherle. Anca l’inverno, con i so colpi de mato, a tegner spolvarà la dherla. Coando vegnéa serte fiocade, le brae contadine, le tegnéa le galine serè sù ne le stale, e al caldo le galine le seitàa a far ovi, ma i marcanti, con strade e senteri pieni de neve e ’ngiassè, no’ i se faséa védare. Cossì la done le se organizzàa e le portàa i ovi a spale con i soliti du sésti e dherla al paese. Da lì a calche maniera i rivàa a Verona. Del resto, tuti i ovarói, i passàa senpre con la dherla a spale e du sésti de ovi… Benedete dherle!

[torna sopra]