Da la Lessinia Centrale (VR)

Strade, stradele, senteri e scaessagne

La Lessinia e la Valpantena l'éra 'na selva de strade, stradele, sentieri e scaessagne.

Tuta la Lessinia e tuta l’Alta Valpantena, l’è, ma pi de tuto l’éra, ’na selva de: strade, stradele e senteri; ste "vie" i éra de tuti, ’nvesse le scaessagne, stradele fra du campi, i éra de i confinanti. Adesso, le scaessagne, i è coasi del tuto sparìe; è restà ’na bona parte de senteri, coalche stradela e le strade fra i scaissi (costere de campi) laorè, le ghè ’ncora tute. La belessa de serte stradele che gh’éra fra i campi, che passàa fra marògne, marognéte o marognóni, coasi sempre le gavéa ’na sponda de sora, ’n àldaro o ’n aldarón, par tegner sù la tera. Ste stradele fra le mace o i prè, i éra bele tuto l’ano, ma de primavera o de autuno, i éra ’na maraveja e no’ solo par ci ghe piase l’arte, pitura o poesia.
Dato che da le nostre parte, tuto l’è messo ’n rìa, o poco piano, cossì tute ’ste strade o stradele le gavéa le cunete e ’n coasi tute le cunete gh’éra ’na poceta ’ndó se fermàa l’aqua. Ogni tanto gh’éra ’na póssa granda e lì i bociasse i faséa sagra, con l’aqua sporca e piena de rospi, rane e cavaòci. Ma, l’éra tuta n’aventura, nar par ste "vie" ’n mèso ai campi, fra i prè o longo i dossi rotondi de la nostra tera.
Me ricordo, a ciare parole, de coalche omo che ’l diséa, magari finche ’l sponsàa ’na s-cianta, co i oci su ste stradele: "Ma varda che belessa, la natura ne le so stajoni." Ne i ani passè, la campagna l’éra diversa, tuto l’éra pìcolo, pìcoli i prè, fra uno e l’altro, gh’éra filari de piante: pomari, siresari, nogare, perari, nespolari, corbelari, par no’ parlar de i figari, che i éra ’l tormento e l’estasi de tuti i bociasse. Zo basso, gh’éra pèrgole de vigne e dopo se vedéa de tuti i tipi de coltivassion. Gh’éra mace de biàa, campi de formento e de polenta, gh’éra tochi de sarfójo, de sarfojina, dopo gh’éra ’l veriól, le ésse e l’orzo e gh’éra ci ghéa ’l méjo par i usèi, ne i campi pi boni se vedéa l’erba spagna. A la primavera, gh’éra campi de raàsson, gialo vivo coàn l’éra ’n fior. La belessa de ste coltivassioni, una difarente da l’altra, la te dava ’na maraveja continua, e mi, me godéa ’n mondo goardar che da la séra a la matina sbociàa la spiga de formento o coela de la biàa, o coando, sempre da la séra a la matina te vedéi ’n campo de sarfójo fiorir e come par ’n miracolo, sto campo el se ’mpienisséa de farfale, bele e sempre nóe.

Adesso ghè la tendensa a spianar tuto... e i ricordi i stenta a morir...

No’ gh’éra ’n tocheto de tera che no’ la fusse laorà. I missarói, par catar sù erba, no’ i mancàa da nessuna parte. Gh’éra neto ’nte ogni passo che te faséi. Cossì i senteri, i éra bei da védare e i te dàa proprio la sensassion de caminar ’n meso a la natura e coesta, ben tegnùa, la te caressàa. E de senteri, ghe n’éra dapartuto e par i senteri, naséa a pascolar le cavre, parché coeste i éra speciali par tegnerli neti come se dovéa. A nar par i campi, se catàa de spesso de i bei casotini, portegheti, ’ndó i contadini, i metéa le arte da laoro, sape, baìli, forche, vece fitóre o sigùre, che podéa nar sempre ben a l’ocorensa.
Dopo te catài, pèrteghe e perteghele, pontèi par pontelar le piante, se coeste le se cargàa massa de fruti. Tachè soto i copi, gh’éra rami ’ntorti de sbolsarini, messi lì a secarse, par far i conchéti de i dói. E sti portegheti, i éra bei e comodi, i gavéa ’l maón ’ndó se podéa tacar i bo ne i dì caldi de l’istà, sul mesodì, finché se magnàa o se vegnéa coalche sgoassà de aqua, o anca solo par sponsor ’n póco. Ogni portegheto, ’l gavéa ’na posseta par ciapar l’aqua del coerto e coesta aqua a l’istà l’éra ’n tira useleti, spece i frangoèi. E i frangoèi i éra, e spero che i sia ancora, usèi cantarini e i éra ’na bona compagnia, avérgheli vissin nel laoro, duro, de i campi.
Adrìo a le strade piassè grande che porta ai campi, gh’éra le sése; tute ben fate e ben tegnùe; ’ste sése, i éra spinari, brugnolari, (biancospini), pantacùi, (rosare selvatiche), spinari che fasea
le mòre, roée, altro tipo de spinari e robine. Par tri, coatro mesi a l’ano, ne le sése te catài le mòre, coele alte, parché a coele basse, ghe pensàa le cavre. Le sése a primavera le se ’mpienéa de nìi, che i faséa la sagra de noantri buteleti. Adesso, ’nte ’sti tempi moderni, ghè la tendensa, de spianar dapartuto e ’n poco a la òlta, tuto diventa... ricordi... che i stenta a morir.

[torna sopra]