Dalla Lessinia Centrale (VR)

Diese fiaschi de vin

’Sto cóalo, l’è de la me fameja, e l’è lì, ’ndó fasèimo i ciusi de erba, prima de portarli su la strada.

Coesto l’è ’l paese de ’Sago. El prà che se vede, da le ponte de le piante a le prime case del paese, lì, al posto del prà, ghéra ’l canpo de i diese muci de paninsèla.

A coéi tenpi là, mi, séra su i diese ani. Tuti i canpi e i canpeti che ghéra su par le coline de la Valpantena, i éra laorè come i orti nostri del dì d’ancó: formento, polenta, patate, sarfójo, sarfoina, erba spagna, òrso. E le piante de: vigne, siresari, pomari, perari, figari, nogare e via de ’sta lista. Par nar al me paese, mi che staséa ’nte na contrà, par scurtar la strada, tajàa i montesèi, ciapando le scaessagne de i canpi. Passando e ripassando ’ste scaessagne, goardàa i canpi, con la stagjon che va avanti, la roba che cresse, che maura. Se scanbiàa coalche parola, se scoltàa, ’sa diséa ’sti bacani, ’sti contadini!
Par nar da i me noni, mi passàa su na bela scaessagna. Da la parte drita, nando ’n sù, ’n ano ghéra ’n bel tòco de tera, a spane, grando coasi come ’n canpo da calcio. Tuto somenà a formento e l’era mauro. Belo drito e biondo come i caéi che ghéa ’n testa mi a coéi tenpi là! Na matina che mi naséa da me nono, ghéra tri òmeni che meréa ’sto formento. I éra le nove de matina e za i éra pi ’n sù de la metà del canpo. Se vede che i éa tacà al primo ciaro, par laorar sul fresco. A la sera coando son tornà ’n drio, i éra drìo cargar le cóe sul caro. I faséa tuto de salti parché ghéra el tenporal che tonàa sóra el lago de Garda. Sul tardi de la sera à tacà a pióere e l’à pioù tuta la note. A la matina, i òmeni i se diséa:
“Na note de aqua chièta: né vento, né tonpesta ’n pieno istà, l’è na grassia de Dio. Adesso: erba par le bestie e polenta sicuri.”
“L’à bagnà ’n bel sórco” i éra parole giuste, coele de i òmeni, parché, dopo tri coatro dì, el bel canpo de formento, là adrìo la scaessagna, ghéra ’n’erbeta che nasséa dapartuto, ’n mèso a le strépole: l’éra la panisèla, l’erba grassa che nasse de chì e de là ogni istà, e se par caso el tèn pioèsto de spesso, la ’npienisse anca le strade. Mi, passando, ò ’isto che ’n pochi dì el canpo de le strépole el paréa ’n prà. Na matina, ghéra ’n vecioto da Sago, che cucià el caàa una a la òlta, con le mane, tute ’ste erbete, el faséa na fila de erbete, coeste le se secàa. A la sera, co coele seche el faséa ’n bel mucio fato ben e l’è nà avanti cossì par coatro, sincoe dì. Mi, tornando a casa, se no séra tardìo, me fermàa a parlàr ’n poco con ’sto vecioto, ancora ’n ganba. Na sera che me fermo, l’éra lì co ’n omo, che ’l contratàa par vènderghe ’sta diesina de muci, che a la fine éra vegnù fóra da ’sta panisèla. El prèsso che l’éra ’n balo, l’éra diese fiaschi de vin. “Te me dè, diese fiaschi del to vin, e vegni a tórte tuti i muci. Mi te ’juto a cargarli sul caro, te dào na man a butarli su la téda e me porto a casa, diese fiaschi de vin!” L’altro el ghe rispondéa:
“Te ne dào oto e l’è anca massa!” E la risposta:
“L’è sincoe dì, che cào erba ’ndinocià par tera, con l’onbrela, par tegner coerta la caponara, parché el sol adesso el te ’nsemenisse! Diese fiaschi de vin, me par ’n presso giusto! Chì, ghè ’n bel caro de strame e bon e no’ l’è erba vecia; le vache le te cresse de late, coan’ te le goèrni con ’sta roba!” E l’altro:
“Che la sia roba bona, ghe credo, ma diese fiaschi de vin l’è tanto!” E l’altro:
“Bati chì la man e l’afar l’è fato, el bocia lì, el fa da sensar!” A la fine, a l’altro ghe va ben e el ghe dise:
“Ti te vegni par diese òlte a casa mia, col fiasco udo, mi te ’l ’npienisso e ti te te lo bei, fresco, bon e san, ’pena udà dal vedoto! L’afar l’è fato. Doman matina prima che vegna ’l caldo, son chì col caro e i bo, carghen, lo menemo a casa, descarghem su la téda e ti te te porti ’ia, el primo fiasco de vin!” E l’altro:
“E, se mi vegnesse stasera a torme el primo fiasco de vin, èlo stesso par ti?” La risposta l’è stà:
“Vegni pura, che mi te speto!” La risposta l’è stà alegra e con ’n bel soriso:
“Almanco, stasera se fa la galdega e ’n po’ de festa! Son stufo morto, l’è sincoe dì che son chì ’ndinocià che cao paninsèla!” E la risposta l’è stà:
“Va ben, a pi tardi!”
’Sto fato chì, l’è sucesso de agosto. Da le nostre parte, de agosto, ci laoràa la tera, no’ i ghéa tanto da far, se po’ no ’l pioéa, alora i laori i se fenéa da soli. Cossì, ’n po’ dapartuto ghéra la serca de strame, fen, erba, foje, i vissinèi (rame con le foje tachè, da goernar i bo de inverno coando no’ i ghéa da arar).
A Lumiago, la me contrà, de agosto, i òmeni i naséa par i boschi che ghéra soto le senge e con missaról, ’nzinocè par tera, i catàa sù erba. Coando i ghéa ’n fasso, i le portàa soto i cóali, là i le destendéa, e ’l dì dopo se faséa ’n ciuso, e coando coesto l’éra grosso e ben seco, a fassi, ’nantra òlta, i le portàa sóra le senge, ’ndó se podéa cargarla, ’sta erba seca, sul caro. El pi de le òlte, con coel’erba lì se faséa le missiàje, par unir erba bona e erba strassa, ma senpre strame l’era. No’ l’è che le laorade che à fato ’l paesan, a catar sù panisèla, le sia stè tanto pi fadigose de ci naséa a erba zo par i boschi ’n tanta malora! Anca mi, par ’n par de ani, da i trèdese a i quìndese, son nà con me bupà a catar sù erba strassa, par i boschi, far ’l fasso, destènderla l’erba soto ’l cóalo, e a ciuso grosso, rifar i fassi e portarla su la strada pi comoda e dopo cargarla e menarla a casa, messiarla col reguso o sarfójo, butarla su la téda e dopo darghe, con la mente, na benedission, parché, dopo tanto tribular, l’erba l’éra nà al so posto.

[torna sopra]